Osmanlı Devletindeki Siyasal Gelişmeler

1. Fransız İhtilali'nin Osmanlı Devleti'ne Etkileri

• Fransız ihtilâli ile etkili olan milliyetçilik (ulusçuluk) düşüncesi Osmanlı Devleti'ni olumsuz olarak etkiledi. Osmanlı Devleti'nde yaşayan bazı Balkan milletleri bağımsızlık için ayaklanmalar çıkardı.
• Osmanlı Devleti'nde ulusalcılık hareketleri devletin sahibi oldukları için Türklerde bu dönemde fazla yayılmamıştır.

ÖRNEK: XIX. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı tarihçileri İslamiyet'ten önceki Türk tarihiyle ilgilenmemişlerdir. Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin gecikmesinde etkili olduğu savunulabilir?

A) Türk milliyetçiliğinin uyanması
B) imparatorluğun bünyesindeki çeşitli toplumların milliyetçilik akımından etkilenmesi
C) Çeşitli alanlarda ıslahat yapılması
D) Avrupa'nın üstünlüğünün kabul edilmesi
E) Osmanlı Devleti'nin toprak kaybetmesi
2007 ÖSS
ÇÖZÜM: XIX. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı tarihçilerinin İslam öncesi Türk tarihi ile ilgilenmemesi Türk milliyetçiliğinin uyanmasını geciktirmiştir.
Yanıt A

2. Sırp İsyanları Nedenleri

1. Gerileme ve Dağılma dönemlerinde Osmanlı-Avusturya savaşlarının Sırp topraklarında yapılması
2. Fransız ihtilâli ile yayılan milliyetçilik düşüncesinin Sırplarda bağımsız olma fikrini yayması
3. Avusturya, Rusya ve Fransa'nın Sırpları kışkırtması
4. Sırbistan'daki yöneticilerin halka kötü davranması

• Sırpların ilk isyanı 1804 yılında ortaya çıktı. 1812 yılında Ruslarla imzalanan Bükreş Antlaşması ile Sırplara bazı haklar verildi. Fakat, Sırplar 1815'te yeniden isyan ettiler. Sırplar, Edirne Antlaşması ile iç işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı duruma geldi. Berlin Antlaşması ile de Sırbistan tam bağımsız bir devlet oldu (1878).

3.Yunan İsyanı

Osmanlı Devleti'nde oldukça geniş haklara sahip olan Rumlar, Ege ve Akdeniz'de serbest ticaret yoluyla zenginleşmişlerdi.

• Rumlar bundan dolayı Osmanlı Devleti'nde deniz ticaretini elinde bulunduran azınlık grubuydu.

N edenleri
1.Fransız ihtilâli'nin getirdiği milliyetçilik düşüncesinin etkisi
2. Rusya ve Fransa'nın desteklemesi
3. Rumların Bizans imparatorluğu'nu tekrar kurma düşüncesi ve bu amaçları için kurdukları cemiyetlerin faaliyetlerde bulunması
4. AvrupalIların Rumları eski Yunan uygarlığının devamı olarak görmesi ve Rumlarla yakından ilgilenmesi

• Yunan isyanı 1821 yılında Mora'da başladı. Rusya Osmanlı Devleti'nden Yunanistan'a bağımsızlık verilmesini istedi. Osmanlı Devleti bu isteği iç işlerine karışma kabul ederek kabul etmeyince başta Rumlar olmak üzere İngiliz ve Fransız donanması Navarin'de Osmanlı donanmasını yakmışlardır (1827).
• Navarin'den sonra İngiltere ve Fransa, Osmanlı Devleti ile olan resmî ilişkilerini kesti. Rusya ise Osmanlı Devleti'ne savaş açtı. Bu savaşta mağlup olan Osmanlı Devleti Rusya ile Edirne Antlaşması'nı imzaladı (1829). Bu antlaşma ile Yunanistan bağımsız oldu.

UYARI: Osmanlı Devleti'nde milliyetçilik fikrinin etkisiyle ilk isyan eden topluluk Sırplar, ilk bağımsız olan topluluk ise Yunanlılardır.
ÖRNEK: Aşağıdaki gelişmelerden hangisinin, Rusya'nm özgürlük ve milliyetçilik düşüncesi karşısında bir politika izlediğinin göstergesi olduğu savunulabilir?
A) Balkan Slavlarını birleştirmek istemesi
B) Lehistan'ın iç işlerine karışması ve istediği kişiyi Leh kralı seçtirmek istemesi
C) Mora'da Yunanlıların bağımsız olmak için çıkarttıkları isyanı desteklemesi
D) Islahat hareketleriyle Osmanlı Devleti'nin güçlenmesinden çekinmesi
E) Yunanistan'a katılmak isteyen Giritli Rumları İngiltere ve Fransa'yla birlikte desteklemesi
2008 ÖSS
ÇÖZÜM: A, C, ve E seçenekleri Rusya'nın milliyetçilik yanlısı politikalar izlediğini gösterir. Rusların Lehistan'ın iç işlerine karışması ve istediği kişiyi Leh kralı seçtirmeleri ise özgürlük
ve milliyetçilik düşüncesi karşısında bir politika izlediğinin göstergesidir.
Yanıt B

4. Mısır ve Boğazlar Sorunu

• Osmanlı Devleti'nin Mısır valisi olan Mehmet Ali Paşa yaptığı ıslahatlarla Mısır'ı sosyoekonomik alanlarda kalkındırmış ve burada güçlü bir idare kurmayı başarmıştı.
• Yunan isyanı'nın bastırılması karşılığında Osmanlı Devleti'nden Girit ve Mora valiliklerini isteyen Mehmet Ali Paşa, Yunanistan'ın bağımsız olması sonucu Mora yerine Suriye valiliğini istedi. Ancak bu isteği padişah II. Mahmut tarafından reddedilince isyan etti (1831). Mehmet Ali Paşa, Suriye'yi ele geçirdi ve Konya'ya kadar ulaştı.
• Bu olay karşısında çaresiz kalan II. Mahmut, Fransa, İngiltere ve Rusya'dan yardım istedi. Fransa, Mehmet Ali Paşa'yı desteklediği için yardım etmedi, İngiltere çekimser kaldı. Rusya ise, Boğazlara yerleşmek için bu isteği fırsat görerek donanmasını yardım amacıyla İstanbul'a gönderdi.
• Boğazların Rusya'nın kontrolüne geçmesinden kaygı duyan İngiltere ve Fransa birlikte hareket ederek Osmanlı Devleti ile Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya Antlaşması'nın yapılmasını sağladılar (1833).
• Kütahya Antlaşması'yla; Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Şam, oğluna da Cidde valiliğine ek olarak Adana çevresinin vergilerini toplama hakkı verildi.

UYARI: Mehmet Ali Paşa'nın başkaldırısı ile başlayan Mısır Sorunu, Avrupalı devletlerin karışması ve Rusların İstanbul'a gelmesi ile devletler arası bir sorun hâline gelmiştir.
ÖRNEK: I. ispanya'da Hristiyanlık baskılarından kaçan Yahudilerin Osmanlı Devleti'ne sığınması,
II. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın ayaklanması,
III. Halifenin Mısır'dan İstanbul'a getirilmesi
gelişmelerinden hangileri, Osmanlı Devleti'nde dış sorun yaratmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 2006 ÖSS
ÇÖZÜM: Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın ayaklanması, 1833 Hünkar iskelesi Antlaşması'na neden olmuştur.
Yanıt B

• II. Mahmut Kütahya Antlaşması'nın imzalanmasına rağmen İngiltere ve Fransa'ya güvenmediği ve Mehmet Ali Paşa'nın tekrar savaş açmasından çekindiği için Rusya ile Hünkâr iskelesi Antlaşması'nı imzaladı (1833).

Bu antlaşmaya göre;
1. Osmanlı Devleti'ne bir saldırı yapılırsa Rusya Osmanlı devletine yardım gönderecektir.
2. Rusya bir savaşa girerse Osmanlı Devleti Boğazları Rusya'nın savaştığı devletlere kapatacaktı.
UYARI: Bu antlaşma ile Rusya'nın Boğazlar üzerinde elde ettiği haklar Avrupalı devletlerin çıkarlarına ters düştüğü için bu antlaşma Boğazlar Sorunu'nun ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
ÖRNEK: Hünkâr iskelesi Antlaşması'nda Osmanlı Devleti, Rusya bir saldırıya uğrarsa Boğazları kapatmayı kabul etmiştir. Bu durumdan büyük ölçüde rahats>z olan devletlerden
biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Rusya B) İngiltere C) Avusturya D) Piyemonte E) ispanya
1989 ÖSS
ÇÖZÜM: Hünkâr iskelesi Antlaşması ile Osmanlı Devleti doğal olarak Rusya'ya yakınlaşmak zorunda kalmıştır. Çünkü Osmanlı siyasi yalnızlık içindedir. OsmanlI'nın Rusya'ya yaklaşması en çok, Boğazlar üzerindeki çıkarlarını kaybetme endişesine kapılan İngiltere'yi rahatsız etmiştir.
Yanıt B

• Mehmet Ali Paşa'nın vergilerini göndermemesi ve bağımsızlık talebi savaşın yeniden başlamasına neden oldu. Osmanlı ordusu Nizip'te yenildi. Bu sırada II. Mahmut öldü ve yerine oğlu Abdülmecit geçti (1839).
• Rusların Hünkâr iskelesi Antlaşması'na göre İstanbul'a gelmesi İngiltere ve diğer Avrupa devletlerinin çıkarlarına ters düşmekteydi. Bu nedenle bu devletler Mısır sorununun çözülmesi için uluslararası bir konferans toplanmasını istediler. Fransa'nın karşı çıkmasına rağmen İngiltere, Avusturya, Rusya ve Prusya'nın katıldığı Londra Konferansı toplandı (1840).

Buna göre;
1. Mısır Osmanlı Devleti'ne bağlı kalacak, Mısır'ın yönetimi ise Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacaktı.
2. Suriye, Girit ve Adana Osmanlı Devleti'ne geri verilecekti. Mehmet Ali Paşa bu antlaşmayı kabul etmek istemedi. Ancak, İngiltere ve Osmanlı Devleti'nin orduları karşısında başarılı olamadı ve bu antlaşmayı kabul etmek zorunda kaldı. Mısır Sorunu böylece çözülmüş oldu.

• Boğazlar meselesini çözmek için Londra'da ikinci bir konferans toplandı. İngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya, Prusya ve Osmanlı Devleti katıldığı konferansta Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalandı(1841).

Boğazlar Sözleşmesi'ne göre;

1. Boğazlar Osmanlı yönetiminde kalacaktı.
2. Barış zamanında Boğazlardan hiçbir devletin savaş gemisi geçemeyecekti.
UYARI: Bu antlaşmayla Boğazlar Sorunu İngiltere lehine çözülmüş oldu, böylece Boğazlar uluslararası bir statü kazandı.

5. Kırım Savaşı (1853 —1856)

Nedenleri
1. Rusya'nın İstanbul ve Boğazlar yoluyla sıcak denizlere inmek istemesi
2. Rusya'nın Balkan devletlerini egemenliğine almak istemesi
3. Rusya'nın Kudüs ve çevresindeki Ortodoksların haklarının korunmasını istemesi
4. Rusya'nın Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan bütün Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmek istemesi

• Osmanlı Devleti bu istekleri bağımsızlığı ve egemenliğini zedelediği için reddetti. Rusya'nın Eflak ve Boğdan'ı işgal etmesi üzerine Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş açtı (1853). Bu savaşta İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldı. Avusturya'nın Rusya'yı Eflak ve Boğdan'dan çekilmeye zorlaması ile Rusya işgal ettiği yerlerden çekildi.
• Osmanlı Devleti, İngiltere ve Fransa birlikte hareket ederek Kırım'a asker çıkardı. Sivastopol şehri ele geçirildi. Rusya barış istemek zorunda kaldı (1856).
• Paris'te, İngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya, Prusya, Piyemonte ve Osmanlı Devleti'nin katıldığı bir konferans toplandı. Bu konferans sonucunda Paris Antlaşması imzalandı 1856).

Paris Antlaşması'na göre;

1 Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılacak ve Avrupa hukukundan yararlanabilecek, 2. Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altında olacak,
3. Karadeniz'de hiçbir devletin donanması bulunmayacak,
4. Rusya ve Osmanlı Devleti, aldıkları toprakları geri verecekti.

ÖRNEK: Kırım Savaşı'nı kazanan devletlerden biri olarak Paris Antlaşmasına katılan Osmanl> Devleti'nin, bu antlaşmanın aşağıda verilen maddelerinden hangisiyle yenilmiş bir devlet durumuna düşürüldüğü anlaşılmaktadır?
A) Osmanlı Devleti'nin devletlerin genel hakları bakımından bir Avrupa devleti sayılması
B) Avrupa devletlerinin, Osmanlı Devleti'nin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü tanımaları
C) Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti'nden Hristiyan azınlığının haklarını yeniden düzenlemesini istemeleri
D) Osmanlı Devleti ile bu antlaşmayı imzalayan devletlerden biri arasında anlaşmazlık çıktığında, önce antlaşmayı imzalayan öteki devletlere başvurulması
E) OsmanlIlarla, Rusların Karadeniz'de tersane ve savaş gemisi bulundurmamaları
1981 ÖSS
ÇÖZÜM: 1853 – 1856 Osmanlı – rus (Kırım) Harbi, İngiltere, Fransa ve İtalya'nın Osmanlı Devleti yanında savaşa girmesi sonucunda Ruslar yenildi ve barış istedi. Avusturya'nın
aracılığı ile (1856) Paris Antlaşması imzalandı. Buna göre;
– Osmanlı Devleti ilk kez bir Avrupa devleti sayıldı.
– Osmanlı Devletinin toprak bütünlüğü AvrupalI devletlerin garantisi altına alındı.
– Osmanlı Devleti ve Rusya Karadeni'zde savaş gemisi ve tersane bulundurmayacaktı.
– Osmanlı Devleti azınlıklar lehine (1856) Islahat Fermanı'nı yayınlayacaktı.
Paris Antlaşması Osmanlı Devleti'nin imzaladığı son kazançlı antlaşma olmasına rağmen “Osmanlı Devleti'nin Rusya ile birlikte Karadeniz'de tersane ve savaş gemisi bulunduramaması” Karadeniz'de yenilen Rusya ile Osmanlı Devleti de aynı şartlarda antlaşmaya zorlanarak yenik sayılmış oldu.
Yanıt E
Antlaşmanın Önemi

1. Osmanlı Devleti galip çıktğı savaştan “Karadenizde donanma bulundurulamayacak” maddesiyle yenik devlet durumuna düşmüştür.
2. Rusya'nın Osmanlı Devleti topraklarına yönelik emelleri geçici bir süre önlenmiştir.
3. Rusya'nın Karadeniz'de donanma bulunduramayacak olması ve tersane kuramaması İngiltere'nin Akdeniz ticareti ve sömürgelerine giden yolların güvenliğini sağlamıştır. Fransa'nın da Akdeniz'deki çıkarları korunmuştur.
4. Osmanlı Devleti'nin topraklarını kendi başına koruyamayacağı anlaşılmıştır.

6. 1877 —1878 Osmanlı – Rus Savaşı

• Rusya, Paris Antlaşması ile Karadeniz'den uzaklaştırılmış olmasından rahatsızlık duyuyordu.
• Avrupa devletlerinin çatışma hâlinde olmasını fırsat bilen Rusya, Paris Antlaşması'nın Karadeniz ile ilgili hükümlerini tanımadığını açıkladı.
• Rusya, Panslavizm düşüncesini Balkanlarda yaymaya çalışıyordu.

NOT: P anslavizm , bütün Slavları bir araya toplam düşüncesidir.

• Hersek ve Bosna'da isyanlar çıktı. Bu isyanlar nedeniyle İstanbul'da bir konferans toplandı (1876). Bu konferansa Osmanlı Devleti, Rusya, İngiltere, Fransa, Avusturya, Almanya ve İtalya katıldı. Aynı gün Osmanlı Devleti, AvrupalI devletlerin azınlık haklarını bahane ederek Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmalarını önlemek amacıyla I. Meşrutiyeti ilân etti. Ancak, istediği sonucu alamadı.
• İstanbul Konferansı'na katılan devletler Londra'da toplanarak Osmanlı Devleti'nin Hristiyan azınlıklar için söz verdiği ıslahatları uygulamasını istediler. Osmanlı Devleti bu istekleri egemenliğine aykırı gördüğünden kabul etmedi. Bunun üzerine Rusya, Osmanlı Devleti'ne savaş açtı (1877).

ÖRNEK: 1876 yılında düzenlenen İstanbul Konferansı'nın toplandı ğı ilk gün, Osmanlı Devleti'nin Kanun-i Esasi'yi yürürlüğe koyması ve meşrutiyeti ilan etmesinin nedenlerinden
birinin aşağıdakilerden hangisi olduğu savunulabilir?
A) Konferansın alacağı kararlarda etkili olmak istemesi
B) Konferansın dağılmasını önlemeye çalışması
C) İngiltere'nin Kıbrıs'a yerleşmesini önlemek istemesi
D) Balkanlarda yapılacak ıslahat için Rusya'nın desteğini sağlamayı gerekli görmesi
E) Osmanlı-Rus savaşını önlemek amacıyla Londra'da toplanacak konferansı etkilemek istemesi
2007 ÖSS
ÇÖZÜM: Osmanlı Devleti'nin İstanbul Konferansı'nın düzenlendiği gün Kanuniesasi'yi ilan etmesi konferansın alacağı kararlar üzerinde etkili olmak istemesi ile ilgilidir. Böylece
Avrupalıların Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışması engellenecekti.
Yanıt A

• Rus kuvvetleri Doğu Anadolu'yu işgal ederek Erzurum'a, Balkanlar'da Edirne'yi işgal ederek Çatalca ‘ya kadar geldiler. Bu durum karşısında Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı.
• Rusya ile Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşması imzalandı (1878). Ancak, Rusya'nın Balkanlar üzerinden Ege Denizi'ne çıkmasını sağlayacak olan bu antlaşma Avrupalı devletlerinin menfaatlerine ters düştüğü için yürürlüğe girmedi. Daha sonra da Avrupa devletlerinin itirazlarıyla Berlin Antlaşması imzalandı (1878).

Bu antlaşmaya göre;
1. Sırbistan, Karadağ ve Romanya'ya bağımsızlık verilecek,
2. Osmanlı Devleti'ne bağlı bir Bulgaristan Prensliği kurulacak,
3. Kars, Ardahan ve Batum Ruslara bırakılacak,
4. Bosna – Hersek'in yönetimi Avusturya'ya verilecek,
5. Rumeli'de ve Doğu Anadolu'da Ermenilerin oturduğu yerlerde ve Rumların bulunduğu Girit'te ıslahat yapılacaktı.
UYARI: Ermeni Sorunu ilk olarak Berlin Konferansı'nda gündeme gelmiştir. Rusya Ayestefanos Antlaşması ile Bulgaristan üzerinde elde ettiği hakları kaybetmiştir. Böylece Rusya'nın Bulgaristan üzerinden Akdeniz'e inmesi engellenmiştir. y 1877 – 1878 Osmanlı – Rus Savaşı ve sonunda imzalanan Berlin Antlaşması Osmanlı Devleti'nin dağılmasını hızlandırmıştır. Rusya Kars, Ardahan ve Batum'u almış; İngiltere Kıbrıs'a yerleşmiş (1878); İngiltere Mısır'ı işgal etmiş (1882); Fransa Tunus'u zapt etmiştir (1881).

• Bunları Avusturya'nın, Bosna – Hersek'i, Yunanistan'ın da Girit'i işgal etmesi izlemiş, Bulgaristan ise Osmanlı Devleti'nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir (1908).

ÖRNEK: 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı'ndan sonra yapılan Berlin Antlaşması'yla Bosna – Hersek'i denetimi altına alan Avusturya, Osmanlı Devleti'nde meşrutiyetin ilanının ilk günlerindeki iktidar boşluğundan yararlanarak bu toprakları kendine bağlamıştır. Avusturya'nın bu davramşının amacı aşağıdakilerden hangisinin engellenmesidir?
A) Süveyş Kanalı'nın açılmasının
B) Rusya'nın Balkanlar'da yayılmasının
C) Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasının
D) Macar mültecilerinin Osmanlı Devleti'ne sığınmasının
E) Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp'ı İtalya'ya bırakmasının
2007 ÖSS
ÇÖZÜM: Avusturya – Macaristan imparatorluğu'nun Osmanlı Devleti'nde karışıklık olduğu dönemde Bosna Hersek'i topraklarına katması Rusların Balkanlar'da yayılmasını önleme amacını taşımaktadır.
Yanıt B