Aynalar ve Kullanım Alanları

Işık Aynalarda Nasıl Yansır?

Günlük yaşantığımızda aynaların vaz­geçilmez bir yeri vardır. Saçlarımızı ta­rarken ya da düzeltirken nasıl olduğunu; dişlerimizi fırçalarken rahat bir temizlik yapmak için; mağazalarda yada evleri­mizde giydiğimiz elbiselerin nasıl oldu­ğunu görmek için aynaları kullanırız.

Şöförler araç kullanırken arkalarındaki yolun durumu ve trafiği görebilmek için dikiz ayna adı verilen düzlem ayna kul­lanırlar.

Şöförler güvenli biçimde şerit değiştirme ve sollama yaparken (öndeki araçları geçerken) yan ayna adı verilen tümsek ayna kullanılır. Yan ayna ve düzlem ay­nalar yolun tamamını görmeyi sağladı­ğından güvenli yolculuk yapmayı sağlar.

Lunapark gibi eğlence merkezlerinde bulunan yüzeyinin bazı kısımları tüm­sek, bazı kısımları düz ve bazı kısımları çukur olan aynalarda elde edilen görün­tü bizi olduğumuzdan farklı gösterdiğin­den tebessüm ettirir.

Eğri yüzeyli aynalardan olan tümsek ay­na dış yüzeyi yansıtıcı olan küresel ay­nalardır. Tümsek aynalarda gelen ışın­lar yansıdıktan sonra dağılırlar. Tümsek aynalara gelen paralel ışınların yansı­dıktan sonra uzantılarının kesiştiği nok­taya odak noktası denir.

Tümsek aynalarda geniş alan görülür.

Eğri yüzeyli aynalardan olan çukur ayna iç yüzeyi yansıtcı olan küresel aynalardır. Çukur aynaya gelen ışınlar yansıdıktan sonra toplanırlar. Çukur aynalara gelen paralel ışınların aynada yansıdıktan sonra kendilerinin kesiştiği noktaya odak noktası denir.

Yüzeyi düz olan aynalara düz ayna (düzlem ayna) denir. Düzlem aynaya gelen ışınlar geldikleri açı ile yansırlar. Düzlem aynaya paralel gelen ışınlar yansıdıktan sonra yine paralel olarak yansırlar.

Not:Işık ışınları yönleri okla belirtilen doğrular ile gösterilmiş olup paralel ışık demetlerinin yansımalarına ba­kılarak yansıtıcı yüzeyin cinsi hak­kında yorum yapılabilir. Gelen ışınlar paralel ise;

Yansıyan ışınlar paralel ise yüzey düzlem
Yansıyan ışınlar bir noktada topla­nıyor ise yüzey çukur.
Yansıyan ışınlar dağılıyor ise yü­zey tümsektir.

Işık Parlak Yüzeyde Görüntü

Yansımayı günlük hayatımızda bir çok yerde gözlemleriz. Evlerimizdeki düz aynada, durgun su üzerinde, parlak me­tal bir yüzeyde ve araba, dükkan ya da ev camlarında yansımayı dolayısı ile gö­rüntümüzü görebiliriz.

Duvar pürüzlü olup görüntümüzü değil gölgemizi ancak görebilliriz.
Çok aşırı derecede kırılmış ayna yada parlak ama pürüzlü yüzeye sahip yüzey­lerde bir görüntü elde edilemez.

Defterimizde görüntümüzü göremeyiz ama kalem ile aynaya yazı yazarsak ya­zıların arkasında görüntümüzü görebili­riz.

NOT:Net bir görüntü elde etmek için yü­zey parlak ve pürüzsüz olmalıdır.

Düzlem aynanın dışında tümsek ayna ve çukur aynanın da yüzeyleri pürüzsüz ve parlaktır. Dolayısı ile çukur ve tüm­sek aynalarda da düzgün net görünütü elde edilir.

Çukur yüzeylere (çukur aynalar) belirli bir mesafenin ilerisinden bakarsanız gö­rüntünüz ters olurken yakın bir mesafe­den bakarsanız görüntünüz düz ve siz­den büyük olur. Çukur aynada görüntü­nüz tersken aynaya yaklaşırsanız gö­rüntünüz büyür. Çukur aynada görüntü­nüz düz ise aynaya yaklaştıkça görüntü­nüz küçülür.

Tümsek yüzeylerde (tümsek aynalar) görüntünüz her zaman düz ve kendiniz­in den küçük olur. Tümsek aynaya yaklaş­tıkça görüntü de büyür.

Kaşık eğrisel iki yüzeye sahiptir. Kaşığın içi çukur yüzeye dışı ise tümsek yüzeye sahiptir.Kaşığın iç yüzeyine bakıp kaşığı yaklaş­tırırsak ters olan görüntünün büyüdüğü­nü görürüz.Kaşığın dış yüzeyine bakıp kaşığı yak­laştırırsak düz olan görüntünün büyüdü­ğünü görürüz.

Bir arkadaşımızla karşılıklı durup ikimiz­de sağ elimizi kaldırırsak görüntümüz şekildeki gibi olur.

Aynanın karşısına geçip sağ elimizi kal­dırırsak görüntümüz ile görünüşümüz şekildeki gibi simetrik biçim alır.

Yukarıda kağıt üzerine yazılmış yazıla­rın aynadaki görüntüleri verilmiştir.

Ambulansların ön taraflarındaki yazıları”sMAJuaMA” yazısı ” ambulans” yazısının aynadaki görüntüsüdür. Ambulans arkadan geldiğinde şöför dikiz ve yan aynalardan baktığından ambulans yazısını düz okur.

Trafikte ana yol yada işlek caddeye çı­kan ve gelen araçların görülmediği köşe yerlerde tümsek aynalar kullanılır. Böylece yola çıkmadan gelen araç olup ol­madığı görülür. Alış veriş merkezlerinde genelde hafif tümsek yada düz aynalar kullanılır. Hafif tümsek ayna kilomuzu ol­duğundan az gösterir. Araçlarda ise di­kiz aynaları düz, yan aynalar ise tümsek aynadan yapılır.
Makyaj ve tras için kullanılan aynalar ile diş hekimlerinin kullandıkları aynalar çu­kur aynadır. Çukur aynada belirli mesa­fenin altında aynanın önündeki cismin görüntüsü olduğundan büyük olduğun­dan daha detaylı cisimler incelenebilir (yüzümüz ve dişin iç kısmı).

Otomobillerde ise fardaki ampulün yay­dığı ışığın arabadan belirli uzaklıkta odaklanması ve mümkün olduğu kadar ışığın dağılmadan uzağa gitmesi için çu­kur aynalar kullanılır.

Newton yaptığı teleskopta çukur ayna kullanmıştır. Günümüzde kullanılan ay­na teleskoplarda çukur aynalar kullanı­lır.

Deniz altında periskop denilen bir araç bulunur. Bu araç deniz altında denizin yüzeyine çıkmadan su üstünde ne olup olmadığını görmeyi sağlar. Düzlem ay­na çiftinden oluşan periskopla su üstü net olarak gözlemlenmiş olur.

ÖRNEK SORU

Öğretmenin Akın’a verdiği bilgi – değer­lendirme tablosu yukarıdaki gibidir.
Buna göre Akrn’rn değerlendirmesi aşağıdakilerden hangisi olursa Akın hata yapmamış olur?

ÇÖZÜM
Küresel aynalar, üzerine gelen ısığı da­ğıtan tümsek aynalar ile üzerine gelen ışığı toplayan ve hem düz hem ters gö­rüntü elde edilen çukur aynalar olmak üzere çeşittir. I. ve III. bilgi doğru, II. bil­
gi yanlıştır.Buna göre, değerlendirme kısmı şekildeki gibi olur.Yanıt A

ÖRNEK SORU

Yukarıda bir çukur aynada kendisine ba­kan öğretmen görülmektedir. Öğretmen bu sistemle ilgili olarak öğrencilerin gün­lük hayattan örnek vermelerini istiyor.
Buna göre,
Nur – Makyaj aynasındaki yüzümüzün büyüklüğü.
Oğuz -Gözümüzle küçük gördüğümüz yıldızların teleskopla büyük görünmesi.
Ayça – D ik iz aynasından bakıldığında arkadaki arabaların gözükmesi.
hangi öğrencinin verdiği örnek doğ­rudur?
A) Yalnızca Nur
C) Yalnızca Ayça
B) Nur ve Oğuz
D) Ayça ve Oğuz

ÇÖZÜM
Çukur aynada görüntü düz ise boyu cis­min boyundan büyüktür. Makyaj aynala­rı ile teleskoplarda çukur ayna kullanıla­rak elde edilen görüntünün büyük olma­sı sağlanır. Nur ve Oğuz’un örnekleri doğrudur.Dikiz aynası düzlem aynadır. Ayça yanlış örnek vermiştir.Yanıt B

[sinif_6_sbs_fen_ve_teknoloji]