Özne yüklem uyumu

Özne yüklem uyumu

Yüklem ile özne arasında belli açılardan bir uyum bulunur. Bu uyumun olmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

Tekillik-çoğulluk açısından uyum

Türkçede özne ile yüklem arasında tekillik çoğulluk bakımından belli uyum kuralları bulunur. Bunlar aşağıdadır:

  • Özne insansa ve tekilse yüklem tekil olur.

Sabah Serkan seni sordu.

  • Özne insansa ve çoğulsa yüklem hem tekil hem çoğul olabilir.

Dostların seni sordular.

Dostların seni sordu.

  • Saygı, nezaket, alay, küçümseme bildiren cümlelerde yüklem çoğul olabilir.

Tevfik Bey, sizi sordular.

Yüksel Hanım lütfettiler.

  •  İnsan dışı varlıklar (cansız varlıklar, bitkiler, hayvanlar, organ adları,) ve soyut kavramlar ( ve adları) tekil veya çoğul özne olduklarında yüklem tekil olur.

Soğuklar aniden bastırdı.

Okullar tatil edildi.

Çiçekler hızla büyüyor.

Gözlerim görmez oldu.

Bu gitmeler gitmek değil.

Sözcüklerin uçuyor.

Yıllar gelip geçiyor.

  • İnsan dışı unsurlar kişileştirilirse yüklem çoğul olabilir.

Ağaçlar neşeyle sohbet ediyorlar.

  •  Belgisiz zamirler özne olursa yüklem tekil olur.

Herkes burada olacak.

Kimse dışarıya çıkmasın.

  • Özne sayılı olarak verilmişse yüklem de tekil olur.

Beş kişi içeriye daldı.

Binlerce gönüllü öne atıldı.

  •  “Var, yok” sözcükleri cümlenin yükleminde bulunduğunda özne çoğul dahi olsa, bu sözcükler çoğul eki almaz.

Dükkanda arkadaşlarım var.

Büroda çalışanlar şimdi yoktu.

  • Özne çoğul olduğu halde bir topluluğun yerine kullanılmışsa yüklem tekil olabilir.

Yaşlılar kahvelerde vakit geçiriyor.

Örnek: Aşağıdakilerden hangisinde soru, cümlede bildirilen eylemi yapanı bulmaya yöneliktir?

A) Kardeşin hangi okula gidiyor?

B) Gönderdiğim paketi almadın mı?

C) Bu resmi hangi öğrenci yapmış?

D) Arkadaşın o kitabı nereden almış?

E) Otobüste kime selam verdin?

1986 ÖSS

Çözüm: C'de “Bu resmi hangi öğrenci yapmış?” sorusu eylemi yapanı yani özneyi buldurmaya yöneliktir.

Yanıt C

Kişi bakımından uyum kuralları

Birden çok kişi zamirinin bulunduğu cümleler belli kurallar çerçevesinde bu şahısların hepsini kapsayacak bir kişiye göre çekimlenir. Burada kural şudur:

  •  Cümlede ben veya biz varsa, yüklem biz'e göre çekimlenir.

Ahu ve ben çok iyi anlaşırız.

Sadece sen ve ben kaldık burada.

Binaya sen, ben ve o gideceğiz.

  •  Cümlede ben, biz yoksa onların yerine sen, siz zamirleri varsa yüklem siz'e göre çekimlenir.

Bu işi sen ve Murat beraber yapacaksınız.

Sen ve onlar niye anlaşamıyorsunuz.

  •  Cümlede ben, biz, sen, siz yoksa ve birden fazla kişi varsa o zaman onlar'a göre çekimlenir.

O ve Bilal yarın gelmeyeceklermiş.

  •  Bazen birinci tekil kişi alçakgönüllülük göstermek istediğinde yüklem biz'e göre çekimlenebilir.

Yıldırımlar yaratan bir ırkın evladıyız.

Olumluluk – olumsuzluk açısından

  • Bazı belgisiz zamirler yüklemi olumluluk-olumsuzluk açısından kısıtlarlar.

Hiç kimse seni istemiyor.(hiç kimse'den sonra olumsuz yüklem gelir.)

  • Herkes başarılı olacağını düşünüyor.(herkes'ten sonra olumlu yüklem gelir.)
bahar yayınevi uyarı
Sınavlara Hazırlık Arama Robotu
YGS & LYS TEOG KPSS TUS KPDS Ehliyet Sınavı PMYO JANA

Seçim esnek olup ilgili alanları seçiniz, Örneğin ehliyet sınavı için branş olarak matematik seçmeyiniz :)